De grenzen van de democratie handhaven we samen
Dit is een column, en de mening van de redacteur zelf.
“Wir Demokraten untereinander”, drie woorden uit een Duits verkiezingsdebat staan nog scherp in mijn geheugen. Ze komen uit een lijsttrekkersdebat met de Christendemocratische, Sociaaldemocratische en Groene lijsttrekker. Afwezig waren die Linke en de extreemrechtse Alternative für Deutschland, en dat was bewust zo gedaan. In Duitsland is er een goed bewustzijn dat het midden en de redelijke partijen met elkaar te regeren hebben. Ook weten ze dat zij de democratie als instituut, een democratische politieke cultuur en alle belangrijke politieke- burgerrechten samen bewaren. Ik vertel dit niet zomaar. Deze column gaat over het regeren met de PVV en wat de ChristenUnie moet doen met extreme en antidemocratische partijen.
Dit ging bijna mis op deelstaatniveau. In Thüringen was bijna een liberaaldemocraat premier geworden met steun van Christendemocraten en de extreemrechtse AfD. Gelukkig werden ze snel tot orde geroepen en is het niet doorgegaan. Dit speelde zich af in 2020.
Iets hiervoor, in 2019, las ik een artikel over extreemrechts in Duitsland van de wetenschapper Kai Arzheimer. In de titel stond al de waarschuwing “hoe rechtsradicalisme (bijna) normaal werd in Duitsland” (1). Er werd genoemd dat met de AfD regeren ondenkbaar is en samenwerken en communiceren tot het minimale beperkt is. Arzheimer eindigde echter met de waarschuwing dat gevestigde partijen hun meerderheid waarschijnlijk gingen verliezen. Dat zou dan een deal met de AfD aantrekkelijk maken voor de behoudende kant van de CDU in Thüringen. Arzheimer noemt dat dit “ongeëvenaarde legitimiteit” zou geven aan de AfD. Een jaar later is dit dus uitgekomen. Het gevolg was dat er voor een deel dus genoeg legitimiteit en draagvlak was voor de AfD. Wat volgde was landelijk en in de deelstaat een enorme ophef en de coalitie kwam er niet.
Flevoland is ons Thüringen. En hier is de extreemrechtse antidemocratische partij de PVV en is ze zeer slecht voor de rechtstaat. Dat speelt hier ook en is de reden waarom de ChristenUnie echt niet in zee moet gaan met de PVV. Je legitimeert de partij, want “kijk, er valt mee te regeren” is dan het signaal dat je afgeeft. En bij de volgende formatie als het niet met de PVV lukt of ze niet met de PVV gaan praten krijg je vast weer een verwijzing naar Flevoland waar het wel kan. Ook zien we nu al dat ideeën van de PVV afgeven op andere rechtse en centrumrechtse partijen en kiezers. Het discours over asiel en vluchtelingen is verhard en de harde toon wordt breder gedeeld. Ook worden onwettige oplossingen niet geschuwd. Dat doen ook centrumrechtse partijen inmiddels om bij de PVV de wind uit de zeilen te halen. Echter is het niet meer dan stukjes van PVV-verhaal overnemen.
Het punt dat ik hier maak gaat niet eens over het coalitieakkoord en de verkiezingsprogramma’s wat mij betreft. Het zou kunnen dat de PVV veel inlevert en de ChristenUnie veel van haar inzet verzilverd ziet in een goed akkoord. Stel de lokale PVV’ers zijn redelijk, en stel het coalitieakkoord is goed, en de iets rechtsere CU fractie kan met ze overweg, dan zou dit nog steeds een slecht idee zijn.
Dan nu de tegenwerpingen en waarom het wel zou moeten kunnen. Stel de inhoud van het akkoord is goed? Dat betekent nog steeds alleen iets voor deze provincie en niet het bredere punt over legitimering van extreemrechts. Het is antidemocratisch om partijen uit te sluiten? Nee, dat niet. Democratie in nauwe zin betekent eerlijke verkiezingen. Democratie in bredere zin betekent ook democratische instituten en waarden en die verdedigen. Democratie moet dus ook zorgen dat ze niet afgezwakt wordt. En juist binnen de democratie met veel verschillende standpunten is het een gegeven dat sommige combinaties makkelijk kunnen en sommigen niet kunnen. Er is geen plicht om bepaalde partijen samen aan tafel te zetten.
