Opinie: De EU’s Global Gateway moet door de “nauwe poort” van mensgericht denken gaan
Een onderzeese glasvezelkabel die Noord-Afrika met Europa verbindt, windmolenparken in Noord-Macedonië en Servië, een waterkrachtcentrale in Kameroen, modernisering van wegen in Cambodja. Diverse continenten, miljoenen euro’s aan investeringen, allemaal infrastructuurgerelateerd – wat is hier de gemene deler? Deze projecten zijn onderdeel van de Global Gateway, de meest recente Europese strategie om mondiale connectiviteit te stimuleren. Het plan werd geïntroduceerd in december 2021 en in het kort is het doel van de EU om tussen nu en 2027 driehonderd miljard euro te mobiliseren voor het wereldwijd verbeteren van infrastructuur. Zo kan de Unie beter concurreren met – verrassing – China en probeert ze haar invloed op mondiale schaal te vergroten. In dit artikel meer over dit onderwerp. Wat zijn de voordelen van de Global Gateway en wat heeft die te bieden? Tegelijkertijd moeten we kritisch kijken naar deze ambities. Juist omdat de EU claimt dat dit voornemen “values-driven”, dus door democratische waarden gedreven is (en daardoor beter zou zijn dan Chinese alternatieven), is het belangrijk om de drijfveren van de EU eens nader onder de loep te nemen.[1]
Om te beginnen met de voordelen is de Global Gateway cruciaal om het mondiale investeringstekort in infrastructuur aan te vullen: de prognose is dat het tekort in 2040 veertien biljoen euro zal bedragen.[2] Vergeleken bij zo’n immens bedrag is driehonderd miljard nog niet eens zo indrukwekkend. Wat ook vóór de Global Gateway spreekt, is het feit dat de strategie zich richt op vijf cruciale sectoren, namelijk klimaat & energie, gezondheidszorg, onderwijs & onderzoek, transport en de digitale sector. De EU wil via de Global Gateway het Globale Zuiden helpen met duurzame en digitale transities, wat natuurlijk relevant is en aantrekkelijk, zeker wanneer de EU benadrukt dat het om “equal partnerships” gaat die een win-winsituatie creëren voor alle betrokkenen.[3] De ‘win’ voor de EU is dat de Unie haar positie als grootmacht kan versterken door middel van investeringen, soft power en uitgebreide netwerken. Nog een sterk punt van de Global Gateway – in elk geval in theorie – is dat de EU democratische waarden, transparantie en rechtvaardig beleid wil waarborgen. Wat valt er nog in te brengen tegen zo’n ambitieus voornemen?
In het afgelopen jaar zijn er in het nieuws al praktische bezwaren genoemd tegen Global Gateway-projecten. De financieringsmechanismen in kwestie zijn vooral een hercategorisering van al bestaande geldpotjes. Ook heerst de vraag of de EU in staat is om door middel van garanties de private sector tot investeringen te bewegen. Nog een praktisch probleem is de vraag of de Europese Commissie, de EU-lidstaten, de Europese Centrale Bank en andere betrokkenen in staat zullen zijn om als een echt “Team Europe” te werken.[4]
Ook met betrekking tot concurrentie met China zijn er terechte kanttekeningen. In vergelijking tot de kolossale Chinese Belt and Road Initiative (Nieuw Zijderoute) die in werking is sinds 2013 en waarvan de teller al op één biljoen dollar staat is de Global Gateway maar een gatewaytje.[5] Bovendien neemt het EU-plan China’s handelsoverschot ten opzichte van Europa niet weg en dit overschot kan China blijven investeren op wereldwijde schaal.
Het punt dat vooral toelichting verdient is het gevaar van vermenging van geopolitieke/commerciële met ontwikkelingsgerelateerde doeleinden. De EU wil geopolitiek gezien niet achterblijven bij China, maar wil ook niet haar democratische identiteit verloochenen. Met dit in het achterhoofd is het gemakkelijk om te wijzen naar het grote boze China, bijvoorbeeld door te stellen dat het land debt-trap diplomacy bedrijft, wat betekent dat het doelbewust schulden in andere landen zou aanwakkeren om daar politiek en strategisch voet aan de grond te krijgen. Uit onderzoek blijkt dat deze beschuldiging onterecht en veel te kort door de bocht is.[6] Bovendien is China’s
aanbod aantrekkelijk voor veel landen omdat de grootmacht snel dingen gedaan krijgt, terwijl westerse besluiten vaak maar langzaam uitgewerkt worden. Global Gateway is klaarblijkelijk een Europese geopolitieke strategie, maar in plaats van zich retorisch te onderscheiden van China kan de EU beter werk maken van haar democratische waarden door te letten op twee belangrijke punten. Ten eerste voorkómen dat met name Afrikaanse landen met nog hogere schulden te maken krijgen. Dit is een reëel risico, omdat de Global Gateway deels afhangt van private investeringen. Ten tweede en nog belangrijker: Global Gateway-projecten moeten vooral ten goede komen aan lokale gemeenschappen. Terwijl uit onderzoek is gebleken dat China in zijn deals met partnerlanden corruptie faciliteert, moet de EU ervoor waken om naïeve contracten met autoritaire leiders te ondertekenen die ten koste gaan van mensen die met de gevolgen van dammen, kabels en havens moeten leven.[7]
Kortom, de Global Gateway bevat veel potentie, maar omdat de strategie alles in één keer wil combineren (andere landen helpen om de duurzame ontwikkelingsdoelen te bereiken én de invloed van de EU vergroten; publiek én privaat geld mobiliseren; concurreren met China én democratische waarden hooghouden) bestaat het gevaar dat de EU haar meest kwetsbare gesprekspartners uit het oog verliest. Laten we de komende jaren erop blijven letten of de “dialoog met het maatschappelijk middenveld” die onderdeel is van de Global Gateway daadwerkelijk onderdeel wordt van Europees handelen.[8] Geopolitieke cadeaus hebben méér nodig dan slechts een democratische verpakking en een mensenrechtenlintje.
[1] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_21_6434
[3] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_21_6434
[8] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_21_6434