De stemming na een politieke aardverschuiving
Op vrijdagmiddag na de verkiezingen bel ik een aantal Provinciale Statenlijsttrekkers van de ChristenUnie. Na de aardverschuiving die heeft plaats gevonden in het politieke landschap, is vrijdag de dag dat ze het weekend ingaan en volgens Matthijs de Vries uit Friesland even ‘’tot rust kunnen komen.’’ Inmiddels is duidelijk dat de BBB in alle provincies de grootste partij is geworden: een monsterzege. Het land schudt op haar grondvesten en de coalitie heeft het zwaar te voorduren. De kiezer geeft een duidelijk signaal af. Ik peil de stemming en probeer te achterhalen hoe het kan dat de ChristenUnie stemmen verloor en hoe de fractievoorzitters de komende tijd voor zich zien.
Teleurstelling
Over het algemeen heerst er teleurstelling binnen de Statenfracties. In veel provincies werd verwacht dat de BBB zou gaan winnen, ‘’maar dat ze zo groot zouden worden, had ik niet gedacht’’, zegt Hofstra van ChristenUnie Flevoland. De ChristenUnie raakte in deze provincie haar restzetel kwijt, ook al verloren ze procentueel heel weinig. In Overijsel, waar de ChristenUnie van vier naar drie zetels ging, heerst er ook teleurstelling: ‘’we vonden het jammer, maar we hadden het wel ingecalculeerd. De peilingen wezen die richting op’’, laat Van der Velde weten. Niet overal verloor de ChristenUnie zetels. Bijvoorbeeld in Brabant, waar de CU/SGP haar zetel behield, ook al was het volgens de Brabantse lijsttrekker Schipper ‘’met de hakken over de sloot’’. In Zeeland is er op het randje een zetel verloren.
De ChristenUnie verloor op 0,01 procentpunt haar tweede zetel. ‘’De dag daarna had ik een kater en was ik wat zuur’’, zegt Koppejan uit Zeeland daarover.
Het valt op dat alle fractievoorzitters de BBB in hun overwinning respecteren en feliciteren. ‘’De BBB is niet uit op chaos, er staan hele degelijke mensen op de lijst, én ik zie een andere winnende partij dan de partij die vier jaar geleden zo won [FvD red]. We moeten als ChristenUnie niet cynisch zijn en hen het voordeel van de twijfel geven’’, zegt Van der Velde uit Overijssel. Hofstra ziet raakvlakken met de BBB en wil het inhoudelijke gesprek met hen aangaan, ‘’maar ons past nu eerst een bescheiden rol.’’ Die opstelling is ook te herkennen bij Van der Velde: ‘’Het is eerst aan de BBB. Wat ons betreft ligt het speelveld helemaal open.’’
In Friesland heerst na de teleurstelling nu vooral trots: ‘’we zijn de zesde partij van Friesland en ik ben trots dat we ons in dit politieke landschap staande hebben weten te houden’’, zegt De Vries uit Friesland. ‘’Gezien het politieke landschap hier in Friesland is dat een prestatie. Zonder onze campagne hadden we naast onze restzetel misschien ook wel onze tweede zetel verloren.’’ Ook in Drenthe, waar de ChristenUnie 18% van haar kiezers verloor en daarmee haar restzetel, heerst dit gevoel. Van der Berg zag de rijen bij de stembus en zag de bui al hangen. Ze is blij dat ze de schade als ChristenUnie hebben kunnen beperken.
Waar komt het verlies vandaan?
Ik vraag de fractievoorzitters hoe het kan dat de BBB zo’n historisch grote verkiezingswinst kon boeken. Alle fractievoorzitters stellen dat deze uitslag ‘’een signaal’’ is van een groep mensen die zich achtergesteld voelt. In de woorden van Van der Berg ervaren zij een ‘’verliesgevoel’’. ‘’De BBB heeft van deze mensen een stem weten te krijgen en dat is niet alleen een plattelandsstem’’, stelt de Overijsselse van der Velde. De massale stem op de BBB is volgens Van der Berg uit Drenthe pijnlijk, maar wel iets wat moest gebeuren: ‘’het is een pijnlijke puist die is uitgeknepen, maar dat is wel goed.’’ Van der Berg herkent het achtergestelde gevoel zelf ook: ‘’soms moet ik heel hard roepen om gehoord te worden in de Randstad.’’ Volgens Koppejan uit Zeeland vinden veel mensen dat Den Haag de verbinding met de regio is kwijtgeraakt en is dat een reden voor het achtergestelde gevoel. Ook Datema, lijsttrekker van ChristenUnie Zuid-Holland, stelt dat de politiek haar binding met de samenleving is kwijtgeraakt: ‘’de politiek te veel is bezig geweest met systemen en modellen.’’
De verkiezingsuitslag betekende verlies voor de ChristenUnie. Over alle provincies moet de ChristenUnie 9 van haar 31 zetels afstaan. De ChristenUnie verloor meer dan 70.000 stemmen en ziet in de Eerste Kamer haar zetelaantal naar verwachting halveren (NOS, 2023). Volgens Koppejan uit Zeeland is dit ook te wijten aan de regeringsdeelname van de ChristenUnie. ‘’De ChristenUnie heeft zich in de voet geschoten voor deze verkiezingen, ook al snap ik dat we verantwoordelijkheid wilden nemen. De samenleving begrijpt niet wat er gebeurt en stelt ons daarvoor nu ook verantwoordelijk.’’ Ook Van der Velde uit Overijsel denkt dat de regeringsdeelname vanuit electoraal perspectief niet slim is geweest. ‘’Hoewel ik denk dat de deelname goed is geweest en we daar invloed hebben, denk ik dat het ons stemmen heeft gekost.’’
Volgens Koppejan heeft de leiderschapswissel de ChristenUnie zo vlak voor de verkiezingen ook geen goed gedaan. Hoewel Koppejan ‘’groots fan’’ van Bikker is, stelt hij dat veel mensen vertrouwen hadden in Segers en dat Bikker op een moeilijk moment instapte. Hofstra uit Flevoland denkt dat de peilingen bijgedragen hebben aan de winst: ‘’in wezen zijn het selffulfilling prophecies’’, zo stelt hij. Hofstra vindt het daarnaast jammer dat de Provinciale Statenverkiezingen gedomineerd werden door
de landelijke thema’s en ziet dat de ‘’linkse koers’’ van de ChristenUnie het niet overal goed doet, bijvoorbeeld niet op het Flevose bolwerk Urk.
Hoe nu verder?
De fractievoorzitters vinden dat ze iets moeten met de onvrede in de samenleving. ‘’Als ChristenUnie moeten we rekenschap nemen van het feit dat er een deel van het land is dat zich niet vertegenwoordigd en gehoord voelt’’, stelt Van der Velde. Volgens Datema kan dit door terug te gaan naar de mensen: ‘’provincievertegenwoordigers moeten beter weten wat er speelt.’’ Schipper stelt dat er op landelijk niveau nagedacht moet worden over hoe de politiek meer in verbinding met de samenleving kan staan. Ook voor de ChristenUnie ligt hier huiswerk. Schipper wil lering trekken uit het afgegeven signaal en wil hier de komende periode mee aan de slag, ofwel: ‘’waarom doen we dingen zoals we ze doen?’’
De fractievoorzitters gaan met opgeheven hoofd de komende Statenperiode in: ‘’we kunnen als ChristenUnie nog steeds ons geluid laten horen in de Staten’’, stelt Koppejan. ‘’Als je goed spreekt, kunnen we nog steeds opkomen voor de zwakken in de samenleving en aandacht vragen voor de natuur.’’ Ook Schipper uit Brabant kijkt optimistisch vooruit: ‘’we blijven ons inzetten voor onze speerpunten, en die gaan we ook laten horen in de Staten in Brabant. Ik voel me vertegenwoordiger van de kiezer en ga aan de slag met het beste voor heel Brabant.’’ Datema sluit af: ‘’je kan kijken naar wat er geoogst is, maar ook hoopvol zijn over wat er gezaaid is. Als ChristenUnie gaan we voortbouwen op de contacten die we hebben opgebouwd in de campagne, we gaan investeren in communicatie naar de achterban en de samenleving en we gaan ons verhaal blijven vertellen: het verhaal dat we als ChristenUnie willen zorgen voor elkaar en voor de schepping.’’
