Door Elena Naaktgeboren en Eunice Boer (Denktank PerspectieF)

De uitgangspunten van ons belastingstelsel zijn belegd in meerdere beginselen. Misschien wel het meest basale beginsel is het draagkrachtbeginsel. Beter bekend als ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’. Op basis van dit beginsel wordt belasting geheven naar rato van de financiële draagkracht van een individu. Daarnaast kennen we het gelijkheidsbeginsel (gelijke gevallen betalen evenveel belasting), het profijtbeginsel (wie profiteert betaalt) en het rechtvaardigheidsbeginsel (de vervuiler betaalt).

Het draagkrachtbeginsel hangt nauw samen met de beoogde herverdeling. Doordat niet iedereen in dezelfde mate profiteert van welvaart dient herverdeling plaats te vinden. Er is  echter een trend waar te nemen waarbij denivellerende belastingmaatregelen achteraf worden bijgesteld. Dit bijstellen leidt tot onzekerheid onder het volk en kan simpelweg voorkomen worden door vooraf meer aandacht te besteden aan de gevolgen voor herverdeling. Twee voorbeelden van belastingmaatregelen zijn het belastingvoordeel voor bezitters van elektrische auto’s en de hypotheekrenteaftrek.

Belastingvoordeel elektrische auto’s

Om elektrisch rijden een boost te geven is de bijtelling afhankelijk gemaakt van de CO2-uitstoot van auto’s. Het gevolg? Teslarijders betalen nagenoeg geen bijtelling, terwijl bestuurders van andere, vaak beter betaalbare, auto’s momenteel 22 procent van de aanschafwaarde bij hun belastbaar inkomen op moeten tellen. Het zijn daarom vaak de mensen met hogere inkomens die profiteren van deze stimuleringsmaatregel, wat een denivellerend effect tot gevolg heeft. De overheid stelde deze maatregel vervolgens bij  door de korting afhankelijk te maken van de waarde van de elektrische auto. De relatieve korting is lager als de prijs van de auto hoger is. Zoals uit het Belastingplan 2020 blijkt, wordt het belastingvoordeel op elektrisch rijden stapsgewijs afgebouwd. De korting dient vanaf 1 januari 2026 nihil te zijn.

Hypotheekrenteaftrek

Nederlanders met een middeninkomen profiteren het minst van overheidsingrijpen op de woningmarkt. Huiseigenaren hebben fiscaal voordeel  door de hypotheekrenteaftrek. Het voordeel  is echter groter naarmate de woning duurder en het inkomen hoger is.  Nederlanders met een goedkoper huis en een lager inkomen profiteren dus minder dan personen met een duurdere woning en een hoger inkomen. Daarnaast heeft de hypotheekrenteaftrek vooral geleid tot een stijging van de huizenprijzen, waarvan voornamelijk grootgrondbezitters profiteren. Sinds 2014 wordt de hypotheekrenteaftrek weer afgebouwd. Vanaf 2020 zal de hypotheekrenteaftrek versneld, in stappen van 3 procent, worden afgebouwd. 

Een tweeschijvenstelsel voor de inkomstenbelasting: een nieuwe beleidsmaatregel die over een paar jaar weer bijgesteld dient te worden?

Vanaf januari 2020 kennen we in Nederland een inkomensbelastingsstelsel met nog maar twee schijven. Is dit een volgende beleidsmaatregel die over een paar jaar weer bijgesteld moet worden? Met de komst van slechts twee schijven, hebben we niet langer een (sterk) progressief belastingstelsel, maar zijn we onderweg naar een vlaktaks. Wie profiteren hier het meeste van? U raad het al: niet de lage inkomens, maar juist de midden en hoge inkomens.

Hoe lang gaat dit nieuwe tweeschijvenstelsel standhouden? Is dit een duurzame maatregel  of moet deze na een aantal jaren weer worden herzien? Wij pleiten ervoor om voorafgaand aan het doorvoeren van belastingmaatregelen deze allereerst te toetsen aan het draagkrachtbeginsel. Daarbij moet er geanalyseerd worden welke groepen van een dergelijke belastingmaatregel profiteren. Hiermee kunnen we onwenselijke gevolgen voorkomen en hoeven belastingmaatregelen niet langer achteraf gecorrigeerd te worden.