Sinds de val van het Warschaupact  en de COMECON[1] in de jaren negentig heeft de Europese Unie zich gestaag uitgebreid naar het oosten[2], met name met de Visegrad-landen[3]. Dit rechtvaardigt ook de naam van deze Unie, de Midden Europese landen liggen immers in het hart van ons werelddeel. In de wandeling horen we politici vaak al spreken over ‘de 10 landen die bij Europa zijn gekomen’[4], terwijl men in feite op de toetreding van deze landen tot de EU doelt[5]. Na deze uitbreiding naar het oosten, met enkele Midden-Europese landen, resteren er slechts een aantal landen op de Balkan en in Oost-Europa buiten de Unie[6]. Toen de toetreding van de 10 lidstaten was gerealiseerd, werd vrijwel direct de discussie over toetreding van Turkije weer geëntameerd. We hoorden echter niets over eventuele toetreding van Oost-Europese landen. Van de resterende landen leek Turkije toch wel de minst Europese. Er was dan ook veel verzet tegen het openen van toetredingsonderhandelingen. Door voorstanders werd vaak gezegd dat het niet uitmaakt dat Turkije een islamitisch land is, de Europese Unie is immers geen ´christelijke club´[7].

 

Kijkend naar de huidige lidstaten constateren we echter dat in deze landen de Christelijke cultuur - met of zonder humanistische uitvloeisels  en gestempeld door verschillende nationale geschiedenissen - dominant is. Als we vanuit dit gezichtspunt naar het oosten kijken, dan ligt uitbreiding van de Unie met landen als Wit-Rusland en Oekraïne nog in enige, hoewel ook beperkte, mate voor de hand, in ieder geval meer dan uitbreiding met het Mohammedaanse Turkije. Maar zou een van de bepalende factoren voor de grenzen van de Unie niet het doel van de Unie moeten zijn?

 

Als het doel van de Europese Unie is om een steeds hechtere samenwerking te bewerkstelligen en voort te gaan op het pad van de, inmiddels op leven na dood verkerende, Europese Grondwet, hoeft toetreding van Oost-Europese landen niet op veel maatschappelijk draagvlak in West-Europa te rekenen.

 

Een veel gehoord argument in de discussie over toetreding van Turkije is echter, dat de EU helemaal geen superstaat wordt, maar dat de EU wel stabiliteit zou kunnen brengen in Turkije[8]. Dat argument blinkt niet uit in relevantie, Turkije is namelijk een van de meest stabiele landen in de islamitische wereld. Het heeft bijzondere overeenkomsten met de Europese Economische Ruimte[9], maakt deel uit van de NAVO, heeft gezamenlijke oefeningen met nota bene Israel en slaagt er wonder wel in islamitische en nationalistische fanatiekelingen in hun hok te houden. Het getuigd van weinig politiek realisme om te veronderstellen dat toetreding tot de EU Turkije stabieler zou maken. Sterker nog, integratie van Turkije in de EU, wat implementatie van EU-regelgeving impliceert, zou het eerder onstabieler maken en veel interne spanningen in de Turkse maatschappij bloot leggen.

 

Als we het argument van de stabiliteit ook willen toepassen op de Oost-Europese landen, zullen we een onderscheid moeten maken. We kunnen kijken naar stabiliteit in de binnenlandse of de internationale politiek.

 

Qua internationale politiek kunnen we constateren dat de Oost-Europese landen vrij stabiel zijn. Wit-Rusland richt zich op dit vlak vooral op de grote broer Rusland, terwijl Oekraïne een evenwicht probeert te vinden tussen relaties met het westen en Rusland. Militair en economisch gezien werken beide landen in bescheiden mate samen met Rusland en een aantal Trans-Kaukasische en Centraal-Aziatische landen, onder andere in het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, dat is opgericht na het opheffen van de Sovjet Unie[10].

De samenwerking in het GOS biedt onder andere de zekerheid dat alleen Rusland in dit gebied over kernwapens beschikt. Zeker voor wat betreft de Centraal-Aziatische landen is het GOS dus een belangrijke factor in de internationale veiligheid.

Door toetreding tot de EU van bijvoorbeeld Oekraïne zouden de relaties tussen Oekraïne en Rusland en tussen de EU en Rusland ernstige schade op kunnen lopen. De Oekraïense economie is bijvoorbeeld afhankelijk van Russische olie. Maar dat is nog niet alles. Het zou voor Centraal-Aziatische landen een excuus kunnen zijn om het Gemenebest te verlaten. Hierdoor zou Centraal-Azië zeker een stuk onstabieler worden.

Voorts zouden bijvoorbeeld de Russische minderheden in Moldavië en Oekraïne zeer ontevreden zijn met toetreding van die landen tot de EU, die tegelijkertijd leidt tot verwijdering van Rusland. Hierdoor zouden bestaande conflicten alleen maar kunnen oplaaien.

 

Qua binnenlandse politiek zijn de Oost-Europese landen minder stabiel, Wit-Rusland is een dictatuur die op springen staat en in Oekraïne en Moldavië heeft men nog heel wat corruptie te overwinnen. En dan zijn er ook nog de problemen rond etnische minderheden die autonomie eisen. Je zou kunnen stellen dat wat meer westerse invloeden gezond zouden zijn voor de binnenlandse politiek. Het is echter de vraag of het integreren van deze landen in de EU daarvoor wel een geëigend middel is. De EU is namelijk niet zo zeer gericht op het brengen van stabiliteit door introductie van een gezonde stijl van bestuur, maar eerder op het brengen van stabiliteit door een ‘package deal’ van politieke integratie in de Unie, waarbij introductie van een gezonde stijl van bestuur een positieve bijkomstigheid kan vormen.

 

Feit is dat het eindpunt van politieke integratie wel degelijk een superstaat is, de vraag is alleen of en wanneer het proces van politieke integratie gestopt wordt. Momenteel heeft de integratie echter zoveel momentum verzameld dat de EU instellingen doordraaien als een soort perpetuum mobile, die slechts te stoppen is door een spreekwoordelijke stok in de wielen te steken[11]. We zijn het eigenlijk moreel verplicht aan toetredende landen eerst na te denken over de vraag: Wordt het een losse federatie of wordt het een eenheidsstaat met een dominante rol in de wereld en dit niet alleen op economisch gebied?

 

Het is hoe dan ook niet mogelijk dat Oost-Europese landen bij toetreding tot de EU deel uit blijven maken van het GOS. Uit ideologisch gezichtspunt kan het verdedigt worden dat Oekraïne bij de EU gevoegd zou moeten worden. Voordat de Europese Unie echter uit z´n identiteitscrisis is geraakt, lijkt het openbreken van het GOS, puur om Oekraïne bij de EU te betrekken, in het belang van noch Oekraïne noch de Unie.

 

Wat wel in het belang is van zowel de Europese Unie, als de landen van het GOS, is een intensievere relatie tussen de Europese Unie en Rusland. Een goede relatie met Rusland is immers ook de sleutel tot een goede relatie met de overige landen van het GOS. Tot nu toe hebben we veel gezien dat de relatie van de Unie tot Rusland voornamelijk bestond uit het bekritiseren van Russisch beleid ten opzichte van terrorisme in Noord-Kaukasische republieken als Tsjetsjeno-Ingoesjetië, Dagestan en Kabardo-Balkarië (te denken valt aan de aanslagen in Beslan, waarop minister Bot nogal ongepast reageerde) of het onkritisch ondersteunen van de “Oranje Revolutie” in Oekraïne. Er is niet veel verbeeldingskracht voor nodig om te begrijpen dat dergelijke zaken een vriendschappelijke relatie tussen de EU en Rusland niet ten goede komen.

Daarnaast zijn landen als Frankrijk en met name Duitsland aan de haal gegaan met de slechte verhoudingen tussen de EU en Rusland, door zelf, nogal onkritische, relaties te onderhouden met Rusland. Deze relaties waren er puur op gericht de Russische internationale politiek te manipuleren, bijvoorbeeld met betrekking tot de Veiligheidsraad.

Het wegvallen van Gerhard Schröder als Bondskanselier biedt dan ook nieuwe kansen voor een betere relatie tussen de EU en Rusland. Een relatie die getypeerd zou moeten worden als een vriendschap waarin wederzijdse constructieve kritiek een plaats mag hebben. Want: “Het verwijt van een vriend is oprecht, de kus van een vijand al te hartelijk”[12].

 

---